اخلاط; نگاهی بنیادین به خلط در طب سنتی
در طب سنتی، بدن انسان از ترکیب مواد و نیروهایی شکل گرفته که هرکدام نقش حیاتی در حفظ تعادل مزاج و سلامت دارند. یکی از مفاهیم کلیدی در این نظام طبی، مفهوم «خلط» است. اما خلط دقیقاً چیست و چه جایگاهی در ساختار بدنی و فرایند تغذیه دارد؟ در این مقاله به زبان ساده، معنای خلط و نحوه شکل‌گیری آن را بررسی می‌کنیم.
خلط چیست؟
واژهٔ «خلط» جمع آن «اخلاط» است و به ماده‌ای روان، مرطوب و شکل‌پذیر گفته می‌شود که از فرآیند هضم غذا در بدن تولید می‌گردد. این ماده به‌نوعی غذای واقعی و نهایی اندام‌هاست که پس از عبور از مراحل مختلف گوارش، وارد جریان خون و سپس سلول‌های بدن می‌شود.
مسیر تولید خلط در بدن
فرآیند تولید خلط در بدن طی چند مرحله انجام می‌شود:
۱. هضم اول (در معده)
پس از ورود غذا به معده، قوه مدبّره و حرارت غریزی همراه با قوه هاضمه بر آن اثر می‌گذارند. این فرآیند منجر به تبدیل غذا به ماده‌ای شبیه کشکاب می‌شود. در طب سنتی این مرحله را هضم اول می‌نامند و در زبان سریانی به آن «کیلوس» می‌گویند.
۲. انتقال به کبد
رطوبت لطیف و رقیق کشکاب از طریق رگ‌هایی بسیار باریک به نام ماساریقا از معده به سمت کبد حرکت می‌کند.
۳. هضم دوم (در کبد)
در کبد، حرارت طبیعی بدن مجدداً بر ماده غذایی اثر می‌گذارد و آن را طبخ و نضج می‌دهد. در این مرحله، عناصر سبک و سنگین و اجزاء مختلف از یکدیگر جدا می‌شوند. این مرحله «هضم دوم» نام دارد و مادهٔ حاصل «کیموس» خوانده می‌شود
حاصل نهایی: چهار خلط اصلی
در پایان این فرایند، چهار خلط اصلی حاصل می‌شود که پایه و اساس تغذیه بدن و سلامت مزاج‌ها هستند:
- خلط دم (خون): گرم و تر
- خلط صفرا: گرم و خشک
- خلط بلغم: سرد و تر
- خلط سودا: سرد و خشک
این چهار خلط با نسبت‌ها و کیفیت‌های مختلف، در بدن هر فرد تولید می‌شوند و غلبه هرکدام می‌تواند نشانه‌ها و اختلالاتی خاص ایجاد کند.
جمع‌بندی
شناخت دقیق فرآیند تولید خلط در طب سنتی، کلیدی است برای درک مزاج‌ها، علل بیماری‌ها و تنظیم تغذیه و سبک زندگی. از این رو، توجه به نحوه هضم غذا و تقویت کبد و معده به عنوان منابع تولید اخلاط، از اصول اصلی سلامت در نگاه حکمای قدیم بوده است.
برای مطالعه‌های بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقالات آتی دربارهٔ «اخلاط اربعه» و نحوه درمان اختلالات مربوط به آن در وب‌سایت آکادمی شاکران مراجعه کنید.
منابع;
- ابن سینا، حسین (۱۳۷۰). قانون در طب. ج. ۱. ترجمهٔ عبدالرحمان شرفکندی. تهران: سروش.
- جرجانی، اسماعیل (۱۳۵۶). ذخیره خوارزمشاهی. ج. ۱. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
